Bursa’da yaşayan kamu vazifelisi Cebrail Çukurkaya, eski periyotlarda bilhassa Orta Çağ’da İslam coğrafyasında alımlarının gök cisimlerinin yükseltisini ölçmek, lokal saati ve namaz vakitlerini hesaplamak için kullandığı usturlabın eski kaynaklardaki görsellerine bakarak benzerilerini üretiyor.

10 metrekarelik atölyesinde, orjinaline sadık kalarak usturlap üretiyor

37 yaşındaki Çukurkaya, mesaisinden arta kalan vaktinin büyük kısmını tarihi bir handa bulunan 10 metrekarelik atölyesinde usturlap üretimiyle geçiriyor.

Eski devirlerde astronomi ölçümlerinde kullanılan daire biçimindeki usturlabın özgününe sadık kalarak replikalarını (bir sanat yapıtının teğe bir kopyası) üreten Çukurkaya, daha çok pirinç gereç kullanıyor.

İnce personellik isteyen sanatı 10 yıldır sürdüren Çukurkaya, çoklukla müzelerden ve koleksiyonerlerden gelen talepler üzerine çalışıyor.

Yapım basamağı öncesinde eski kaynaklardaki görselleri araştırarak çizimlerini yapan, bir usturlap için aylarca uğraşan Çukurkaya, şu ana kadar 10 farklı modelde farklı ebatlarda yaklaşık 20 eser üretti.

Pirinç materyalin üzerindeki yazılar daha rahat okunabiliyor

Cebrail Çukurkaya, el sanatlarına meraklı olduğunu, evvelki yıllarda kıl testereyle ahşap oyma ve naht (ahşabı yontmak suretiyle kabartma formlar yapma sanatı) ile uğraştığını söyledi.

Bursa’dan evvelki vazife yeri olan Şanlıurfa’da bir ustadan kalemkarlık ve bakır işlemeciliğini öğrendiğini belirten Çukurkaya, şunları söyledi:

Bilim tarihini araştırırken usturlabı tanıdım, nasıl çalıştığını, hangi maksatla nerelerde kullanıldığını öğrendim. Kıl testereyi güzel kullanabiliyorum, kalem işi de vardı, çizgileri işleyebilirim diye düşündüm ve usturlaba başladım.

Usturlabın üretiminde kolay bulunabilmesi, güçlü olması ve sarı renk yerde yazıların daha rahat okunmasından ötürü ekseriyetle pirinç materyale işlenerek yapıldığı bilgisini veren Çukurkaya, kelamlarını şöyle sürdürdü:

Üzerindeki çizgileri ve yazıları işleyerek, derinlemesine oyarak yapılıyor. Öbür şeyler, örümcek, ankebut dediğimiz kısımlar de kıl testere ile boşaltılarak kademeleri tamamlanıyor. Hepsini bu atölyede, eski tekniklerle yapıyorum. 1000 yıl evvel nasıl yapıldıysa o tekniklerle tekrar yapıyorum. O periyottaki bir usturlabın görsellerini alıp, tekrar çizip ölçeklendirerek yine yapıyorum. Bilhassa klâsik prosedürleri kullanarak yapanların sayısı hayli az diye biliyorum.

2. Bayezid’den Nurettin Zengi’ye birçok tarihi şahsiyetin aletlerini kopyaladı

Yakın vakitte 7-8 farklı usturlap çalıştım. 1505-1506 yıllarında Sultan 2. Bayezid için yapılan, Resuliler hükümdarı Melik el Eşref’in yaptığı, 1678 tarihli Osmanlı yapıtı olan usturlapları, Nureddin Zengi’nin taşınabilir güneş saatini, Zerkali’nin kozmik diskini çalıştım. 975 yılında matematikçi ve astronom Hucendi’nin tarihte bilinen birinci sanatsal manada yapılan usturlabı, 9. yüzyılda yapılan ve günümüze kadar ulaşmış en eski usturlaplar ortasında yer alan Ali bin İsa’nın çıraklarından birine ilişkin imzalı usturlap, 17. yüzyılda İsfahan’da Abid el E’imme’nin yaptığı usturlap da replikasını çalıştığım eserler ortasında bulunuyor.

“Kaygım, unutulan bir şeyi tekrar gün yüzüne çıkartmak”

Cebrail Çukurkaya, yaklaşık bir yıldır gümüşten usturlap imali için uğraştığını söyledi. Bunu sipariş üzerine çalışmaya başladığını anlatan Çukurkaya,

Tarihi kaynaklarda gümüşten yapılmış usturlaba rastlamadım. Hem ender bulunabilen hem de değerli bir maden. Bu nedenle gümüşten usturlap çalışmaya başladım.

ifadesini kullandı.

Usturlap üretiminin piyasası bulunan bir iş olmadığına dikkati çeken Çukurkaya, sanatın ismini, manasını bilen kişi sayısının çok az olduğunu belirtti.

Sanatı yine yaşatmayı misyon bildiğini lisana getiren Çukurkaya, şöyle konuştu:

Ticari korkuyu ikinci planda tutuyorum. Genelde müşterilerim bilim tarihi aletleriyle yakından ilgilenenler, saat koleksiyonerleri ve müzeler oluyor. Müzelerde sergilenmek üzere usturlap talepleri oluyor. Beşerler usturlap nedir bilmiyorlar, bildiği bir şeyi alır insan. Bilinmeyeni anlatmaya çalışıyorum. Telaşım, unutulan bir şeyi tekrar gün yüzüne çıkartmak, gündeme getirmek. Bunun için bu türlü bir çalışmaya girdim. O devirde yaşamış İslam bilim adamlarının yapmış olduğu çalışmaları gün yüzüne çıkarmak ve onların günümüz bilimine nasıl katkıda bulunduğunu anlatmaya çalışıyorum.