Osmanlı’da da “Köprüye hayır!”cılar varmış

Vakanüvis

tarihinde, eser siyasetine karşı olanların sık sık kullandıkları sözlerden birisi, hiç kuşkusuz “hayır”. Bugüne kadar; milletin hayatını kolaylaştıracak, ülkeyi ileri taşıyacak, devleti güçlendirecek pek çok icraat, aşikâr kısımların itirazları ortasında – sık sık zorlukla – yapılabildi.

Keban Barajı’ndan 15 Temmuz Şehitler Köprüsü’ne, Akkuyu Nükleer Santrali’nden Orhangazi Köprüsü’ne ve daha kaç yapıta karşı daima tıpkı reaksiyon ortaya konmuştu.

periyodundaki bu yansıların benzerlerinden biri de vaktinde, Galata Köprüsü vesilesiyle görülmüştü.

İlk “Galata Köprüsü” I. Justinus devrinde yapılmıştı

İbrahim Özen’in, İTÜ Dergisi’nin 10’uncu cilt, 4’üncü sayısında yer alan “Galata Köprüleri ve Yeni Galata Köprüsü” başlıklı makalesindeki bilgilere nazaran, Eminönü’nü Haliç üzerinden Galata’ya bağlayan köprülerin birinci örneği, M.S. 520’lerde yapılmıştı.

Döneminin en görkemli yapılarından biri olan köprü, Bizans İmparatoru I. Justinus’un buyruğuyla yapılmıştı. İlerleyen periyotlarda köprü yıkılmış, geriye de rastgele bir iz kalmamıştı.

Leonardo da Vinci’nin Haliç projesi

1453 yılında Fatih Sultan Mehmet, fetih sırasında, gemileri Haliç’e indirmesinin akabinde, bu gemilerden kırk kadarını gerisi gerisine halatlarla birbirine bağlayıp, üstlerine de kalaslar koydurup, yüzer köprü yaptırmıştı.

Ayvansaray yakınlarında bir gece içinde kurulan bu köprü ile binlerce Osmanlı askeri, Kasımpaşa yöresinden karşı kıyıya ulaşmışlardı.

Sultan II. Beyazıd periyodunda 1504-1506 yıllarında Haliç’e bir köprü yapılacağını öğrenen ünlü ressam ve heykeltraş Leonardo da Vinci, mimarlık alanında da ehil bir isim olarak Osmanlı idaresine bir teklif sunmuştu.

Leonardo da Vinci, 350 metre uzunluğunda bu türlü bir köprünün 25 metre genişliğinde ve altından yelkenli gemilerin de geçmesine imkân sağlayacak biçimde 41 metre yüksekte olacağını gösteren bir proje hazırlamıştı.

Sultan Beyazıd’a hitaben yazılan mektup arşive, “Ceneviz’den Leonardo isimli kâfirin gönderdiği evrakla mektubun suretidir” başlığıyla kaydedilmişti. Bu ortada, yeniden ressam, heykeltraş ve mimar Mikelanjelo da saraya bir proje sunmuştu.

Osmanlı’daki birinci köprünün ismi “Hayratiye”ydi

Haliç’te, bugünkü Galata Köprüsü’nün yerindeki birinci köprü ise lakin 1836 yılında yapılabilmişti.Sultan II. Mahmut’un talimatıyla Kaptanpaşa Ahmet Fevzi Paşa’nın planlarını yaptığı köprü, birbirine bağlanan sallardan oluşuyordu.

Bu köprüden yan yana iki otomobil geçebiliyordu. Köprünün ortasındaki yüksekçe kısmın altından ise gemiler Haliç’e girip çıkabiliyordu. Geçiş için fiyat alınmamasından ötürü halk bu köprüye “Hayratiye” ismini takmıştı.

Kayıkçıların köprü sabotajı

Haliç’in girişindeki köprüye halk büyük ilgi göstermekle bir arada, herkes tıpkı fikirde değildi. İki kıyı ortasında nakliyat yapan kayıkçılar, işlerine ket vuran bu köprüden rahatsız olmuşlardı. Lakin kullanımı fiyatsız köprüye halk büyük ilgi gösterdiğinden, kayıkçılar açıktan açığa bir hal sergileyememişlerdi.

Kısa müddet sonra 1836 yılı imali köprü muhtaçlığı karşılayamaz hale gelmiş, bu nedenle 1845 yılında birebir yere yeni bir köprü yapılmıştı. Devlet bu sefer köprünün – en azından imal masrafları karşılanıncaya kadar – fiyatlı olmasına karar vermişti.

“Müruriye” ismiyle bir fiyatlandırmaya gidilmişti. Vakit içinde Galata Köprüsü bir kere daha yenilenecekti. Sultan Abdülaziz devrinde, 1863 yılında gelindiğinde, yeni köprü açılmış, eskisi de bugünkü Unkapanı Köprüsü’nün yerine çekilmişti.

İstanbul’un nüfusu arttıkça paralı köprü geçiş işi de çok kârlı bir hale gelmişti. Bu nedenle özel şahıslar da köprü işine ilgi göstermeye başlamıştı. Bu bireylerden biri olan Cezayirli Mıgırdıç ismindeki tüccar, Haliç’in daha iç kısmında Ayvansaray ile Piripaşa ortasında, 350 metre uzunluğunda, ahşap kazıklar üzerine bir köprü inşa ettirmişti. Ne var ki, bu köprünün ömrü yalnızca on gün olacaktı.

Köprü, ekmek paraları ile oynandığı münasebeti ile etrafta nakliyecilik yapan kayıkçılar tarafından kundaklanıp yakılacaktı. Aslında öbür köprüler için de tıpkı niyette olan kayıkçılar, bunların sahibi devlet olduğu için bir teşebbüste bulunmaya cüret edememiş, özel şahsın köprüsünü ise daha korunaksız görüp kundaklamayı yapmışlardı.