Erzurum’un Şenkaya ilçesine bağlı Penek Mahallesi yakınlarındaki bölge, 9. yüzyılda Bagratlı Krallığı devrinde inşa edilen ve “Tao Klarceti” olarak isimlendirilen tarihi bir kiliseye mesken sahipliği yapıyor.

Dairesel plan üzerine 38 metre çapında yapılan kilise, tarihi kaynaklara nazaran vakitle meydana gelen doğal afetler nedeniyle çatısını kaybetmiş durumda. 1200 yıllık geçmişiyle dikkat çeken bu kilise, şu anda turizme kazandırılmayı bekliyor.

Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Haldun Özkan, kilisenin bölgenin potansiyelinde kıymetli bir rol oynadığını vurgulayarak, bu tarihi yapıyı muhafazanın ve tanıtmanın kıymetine dikkat çekti.

“Kaynaklarda Bagratlı Krallığı yapıtı olarak geçer”

Özkan, kilisenin kültürel çeşitliliğe ve zenginliğe sahip bir bölgede bulunduğunu belirterek,

Bölgenin tarihine baktığımızda Öşvank, Haho, İşhan Manastır’larıyla Bana Kilisesi kaynaklarda Bagratlı Krallığı yapıtı olarak geçer. Bu Gürcü ve Ermeni yapıtı değil, Bagratlı Krallığı yapıtıdır.

dedi.

Bagratlılar’ın kaynaklarda başka bir kimlikte ortaya çıktığını anlatan Özkan, şöyle konuştu:

Penek olarak bahsedilen bu kilisenin bulunduğu yer, bu krallığın başşehridir. 6. yüzyıldan sonra yükselen bir grafikle kültür merkezi haline gelir. 8 ve 9. yüzyılda politik, din ve piskopos merkezidir. Rotont olarak isimlendirdiğimiz dairesel planlı ve yuvarlak dairesel bir plan, düğün pastası üzere kademeli üste gerçek daralan bir manzaraya sahip. Bunun çok yakın bir örneği Ani Kenti’nde Kral Gagik tarafından yaptırılan periyodun mimarı Tridat tarafından yapılan bir kilisedir. Her ikisi de birebir özelliklerde karşımıza çıkar fakat her ikisinin de mukadderatı yapıldıktan sonra çok fazla uzun sürmemiştir. Sebebi de bölgede yaşanan sarsıntılardır. Sonra yenileme çalışmaları da yapılmıştır ancak günümüzde de içinde üst örtüsü yıkılmış bir yapı pozisyonundadır.

“Koruma altına alınmayı hak eden bir yapı”

Prof. Dr. Özkan, yıkılan materyalin, yapının içerisinde olduğunu tabir ederek,

İlgililer tarafından onarımı yapılabilecek, onarımı yapılmasa dahi konservasyonu yapılarak muhafaza altına alınmayı hak eden, günümüzden yaklaşık 1200 yıl öncesine ilişkin bir geçmişi taşıyan son derece kıymetli bir yapıdır.

diye konuştu.

Gürcüler, Bagratlıları ataları olarak görüyor

Kaynaklara nazaran, kilisenin Bagrat Hükümdarı 3. Adarnase’nin tarafından yaptırıldığını lisana getiren Özkan, kemer tonoz sütun sistemine dayalı yapıldığı için sarsıntılarda domino tesirinde yapının üst örtüsünün yıkıldığını aktardı.

Gürcüler’in Bagratlılar’ı, ataları olarak kabul ettiğini söyleyen Özkan, şunları kaydetti:

Gürcülerin bu bölgedeki kiliselere hürmet gösterişleri ve sahiplenişleri var. Mum yakıp kendilerince onların kutsiyetlerine hürmet göstererek ibadet ediyorlar, ağlıyorlar. Bu ziyaretler birebir vakitte din turizmi açısından bakıldığı vakit bölgede bu insanları buraya getiren değerli bir etken. Bu insanlara yıkılmış terk edilmiş binaları göstermek güzel bir durum olmuyor. Bunların gereken bakımlarını ve paklık çalışmalarını yapabiliriz. Bu türlü bir gücümüz ve altyapımız da var. Bunun illa onarım olması gerekmiyor, konservasyon da yapılabilir. Gelen beşerler da ziyaret edebilirler, edebiliyorlar da esasen. Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi için kiliseler çok önemli bir turizm potansiyeli taşıyor. Tahminen de 1100-1200 yıllık bir geçmişe ilişkin yapılar ileride UNESCO listesine girerse, bölgemiz açısından da inanılmaz bir cazibe merkezi oluşturur. Şu anda bile bir turist çekme potansiyeli varken, buraların ihya edilmesi onarımlarının yapılarak muhafaza altına alınması, bakım çalışmalarının yapılması turizmin olmazsa olmazları arasındandır.

Özkan, bu cins tarihi yapıların bölge için çok önemli bir turizm potansiyeli oluşturduğunu kelamlarına ekledi.