Türkiye, pozisyonu prestijiyle tarih boyunca onlarca medeniyete mesken sahipliği yaptı.

Deyim yerindeyse Anadolu’da her taşın altından tarih fışkırıyor.

Bu kapsamda Konya’nın Çumra ilçesinde yer alan, Neolitik periyotta yaklaşık 8 bin kişinin bir ortada yaşadığı Çatalhöyük en değerli lokasyonlardan biri.

Bölgede devam eden çalışmalarda her gün yeni bir buluş gerçekleştiriliyor.

Kazılarda üstten girilen, birbirlerine bitişik kerpiç konutların bulunduğu “Mekan 66” olarak isimlendirilen alanda fırın yapısı keşfedildi.

8 bin 600 yıllık ekmek bulundu

Büyük ölçüde tahrip olan fırının etrafında, buğday, arpa, bezelye tohumlarıyla yiyecek olabileceği bedellendirilen avuç içi büyüklüğünde bir buluntuya rastlandı.

Necmettin Erbakan Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Araştırma ve Uygulama Merkezinde (BİTAM) yapılan tahlillerde, süngerimsi kalıntının, milattan evvel 6600’e tarihlendirilen mayalanmış ekmek olduğu belirlendi.

Analiz çalışmaları titizlikle yürütüldü

Kazı Heyeti Lideri ve Anadolu Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ali Umut Türkcan, AA muhabirine, “arkeoloji” denilince akla yapılar, anıtlar, buluntuların geldiğini söyledi.

Bugün çağdaş arkeolojinin, besinin da arkeolojisine çalıştığına işaret eden Türkcan, “Gıda arkeolojisinin başlangıç noktasının tekrar Anadolu olduğunu söylememiz gerekiyor. Çatalhöyük burada çok kıymetli duraklardan biri. 2021’de keşfettiğimiz bir bulgu. Türk kazılarında artık çok hassas belgeleme ve ayrıntılı çalışmalarla bir arada bu tıp organik kalıntıları tespit edebildiğimizi gösterdik.” dedi.

Çatalhöyük Neolitik Kenti’nin bu alanda kıymetli yeri olduğunu belirten Türkcan, şunları kaydetti:

Fırının köşesinde küçük ve yuvarlak süngerimsi buluntunun, dikkatli bir belgelemeyle ekmek olduğu anlaşıldı. Yapının üzerinin ince bir kille kaplı olması, hem ahşap hem de ekmek, bu organik kalıntıların tümünün günümüze kadar saklanmasına imkan sağladı. TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezinde (MAM) yapılan radyo karbon testleri, numunemizin milattan evvel yaklaşık 6 bin 600’e kadar gidebileceğini gösterdi.

Dünyanın en eski ekmeği

Türkcan, mayalanmış ekmeğin birinci örneklerine Mısır’da rastlandığını anlatarak, şu tabirleri kullandı:

Çatalhöyük’teki bu buluntunun dünyanın en eski ekmeği olduğunu söyleyebiliriz. Bu organik kalıntının, müşahede, tahliller ve tarihlendirmesini de göz önüne alarak yaklaşık 8 bin 600 yıllık bir ekmek olduğunu söyleyebiliyoruz. Somun ekmeğin küçültülmüş hali.

Ortasına parmak basılmış, fırına girmemiş ancak mayalanmış, içindeki nişastalarla birlikte günümüze gelmiş. Bugüne kadar bu türlü bir örnek yok. Çatalhöyük aslında birçok birincilerin merkeziydi. Daha kazıldığı yıllarda dünyanın birinci dokumaları Çatalhöyük’teydi. Ahşap eserler tekrar Çatalhöyük’teydi. Duvar boyaları, fotoğraflar buna eklendi. Konya ve Türkiye bu manada çok şanslı.

Bulguların tahlil çalışmalarının ehemmiyetine işaret eden Türkcan, “Necmettin Erbakan Üniversitesinin laboratuvarlarında tam teşekküllü bütün tahlilleri yapabilmek büyük bir baht. Birinci kez Türkiye’deki laboratuvarlarda ortaya konulduğu için kıymetliydi.” diye konuştu.

Tahıl kalıntıları heyecanlandırdı

“Çatalhöyük Yer 66 Neolitik Devir Ekmek Buluntusu Tahlilleri ve Değerlendirmesi”ne katkı veren akademisyenlerden Gaziantep Üniversitesi öğretim vazifelisi Salih Kavak da arkeobotanik alanında bugüne kadar en heyecan verici çalışmanın içinde olduğunu lisana getirdi.

Laboratuvarda bitkisel kalıntıları incelerken kendisine organik buluntu haberinin verildiğini anlatan Kavak, “Getirdiklerinde çok şaşırdım. Zira bu formda, ‘Hamur, ekmek, organik bir kalıntı olabilir mi?’ diye düşündüm. Çıplak gözle bir morfolojik teşhis, daha sonra çabucak mikroskop altında içeriğine baktım. En heyecanlandıran şey, tahıl kalıntılarının olması. Arpa, buğday ve bezelye üzere bitkilere ilişkin öğütülmüş, kırılmış kesimlerin olması, esasen birinci başta çabucak düşündüğümüz şey, ‘Bu sanki ekmek mi? ihtimalini güçlendirdi.” ifadelerini kullandı.

Kavak, daha sonra buluntuya ait kimyasal ve fizikî tahlillerin yapılması gerektiğini belirterek, şöyle devam etti:

Öne sürdüğümüz hipotezimizi doğrulamak için bu tahliller gerekliydi. Prof. Dr. Oğuz Doğan hocamız, tahlil için BİTAM’a yönlendirdi. Orada yapılan tahlilde bilhassa SEM manzaralarında, ayrıntılı baktığımızda numunenin içinde hava boşlukları çok besbelliydi. Bitkilere ilişkin tohum ve doku modülleri, yaprak kalıntıları olması…

Daha da ayrıntısına inildiğinde nişasta taneleri artık kuşkularımızı ortadan kaldırıyordu. Yapılan öbür tahlillerinde de kimyasal içeriklerine baktığımızda, hem bitkilerde bulunan kimyasal unsurların olması hem de mayalanma göstergeleri var. Bu buluntunun suyla unun karıştırılıp bir müddet bekletildiğini, mayalandığını, pişmediğini yapılan tahliller gösterdi.

Fırının yanında hazırlanmış ancak pişirilememiş ya da pişirilememiş, o formda olduğunu görmüş olduk. Heyecan verici bir buluştu. Şu ana kadar bulunan ekmek gibisi bu formda hiçbir buluntu yok. Şu an bilinen en eski ekmek diyoruz. Türkiye ve dünya için heyecanlandıran bir buluş.

BİTAM’da ileri teknoloji, tahlil, karakterizasyon aygıtlarımız bulunduğundan, bu numuneleri tahlil edip, bilhassa kimyasal, fizikî yapılarını belirledikten sonra tanımlayabildik.

Artık daha evvelki yıllarda yurt dışına yollanan bu numuneler Türkiye’de kalıyor. Bunları karakterize edebiliyoruz. Hem gereç alanında yorumlayabiliyoruz hem de bulguların arkeolojik açıdan ne mana söz ettiğini yahut ne zenginlikler kazandığını yorumlayabiliyoruz.

Dolayısıyla hem arkeoloji alanında hem karakterizasyon alanında Türkiye’de ehil beşerler var. Konya’da Necmettin Erbakan Üniversitesi BİTAM merkez laboratuvarında bunları yapabiliyoruz. Ekmeğin en değerli özelliğinden biri, ısıttığımız vakit kütlesi devamlı kayboluyor.

Bu da şu demektir, bu numune o sıcaklığı daha evvel görmemiş. Görmediği için de ekmek formunda olan bu numunenin pişirilmemiş olduğunu anlıyoruz. Hocalarımız gözenekli, süngerimsi yapıdan ötürü anlıyor.

Dolayısıyla bizim ve onların bilgileriyle birlikte bu noktaya geldik. Daha isabetli teşhis etmemizi sağlıyor. Numunenin ekmek kuşkusu vardı, bu kuşkuları doğruladık.

Haber Kaynağı: Anadolu Ajansı (AA)